Persian Lithographic Printing: A Comparative Study of the Printing of Persian Mystical Prose Texts | مطالعه تطبیقی چاپ متون منثور عرفانی فارسی

متون عرفانی دستۀ بزرگی از آثار ادب فارسی را تشکیل می‌دهد. در طی قرون متمادی شاعران و نویسندگان آثار بسیاری را از نظم و نثر پدید آورده‌اند که تاکنون برخی از این میراث تصحیح و منتشر شده است. با این وجود باید اذعان کرد که هنوز مطالعۀ دقیقی در مورد کتاب‌های چاپ سنگی عرفانی و اهمیت آن در گسترش زبان فارسی صورت نگرفته است. سخنران در این ارائه تلاش می‌کند تا با مطالعه تطبیقی آثار منثور عرفانی فارسی منتشر شده در کارخانه های چاپ سنگی ایران و شبه قاره نشان دهد که چگونه و چرا میزان انتشار متون عرفانی در ایران در مقایسه با انتشار دیگر آثار چاپ سنگی ناچیز است درحالیکه سهم فراوانی از آثار منتشر شده چاپ سنگی شبه قاره به متون منثور عرفانی فارسی تعلق دارد. این ارائه به مطالعۀ آثاری می‌پردازد که در بازۀ صدسالۀ پس از 1240 قمری / 1824 م.  که آغاز چاپ سنگی در ایران است منتشر شده‌اند. سابقۀ حدود هزار سالۀ زبان و ادب فارسی در شبه قاره و  گستردگی صنعت چاپ در شبه قاره، این نتیجه را داشت که در شبه قاره هزاران عنوان کتاب فارسی چاپ شود که سهم مهمی از آن را کتاب‌هایی با موضوع عرفان و تصوف به خود اختصاص داده بودند. نویسندگان این آثار بیشتر صوفیان و عارفان پارسی‌زبان مهاجر بودند که از ایران و دیگر سرزمین‌های پارسی‌زبان به هندوستان مهاجرت کرده بودند و اخلاف ایشان نیز به جمع‌آوری و نگارش ملفوظات و مکاتیب و مجالس ایشان اهتمام کردند. کارخانه‌های چاپ سنگی شبه قاره مبادرت به چاپ مهمترین کتابهای اصیل و مهم تصوف و آثار عارفان و نویسندگان سلسله‌های صوفیه چون چشتیه قادریه، نقشبندیه و سهروردیه کردند. این درحالی بود که در ایران فقط کتاب‌هایی معدود از پیروان طریقت‌های صوفی شیعه چون نعمة‌اللهیه و ذهبیه، نوربخشیه و شیخیه  و تعدادی انگشت‌شمار از کتاب‌های مهم حوزۀ تصوف و عرفان چون کیمیای سعادت، مرصاد العباد، ریاض العارفین و طرائق الحقائق منتشر شده بود. در این ارائه طبقه‌بندی‌ای از این آثار چاپی براساس سلسله‌های مذکور در ایران و شبه قاره به دست داده می‌شود . همچنین از طریق توجه به میزان چاپ کتاب‌های عرفانی روشن می‌شود که چگونه سیاست تصوف‌زدایی که از دوران صفویه آغاز شده بود موجب شد تا در ایران کمترین توجه به حفظ و انتشار این آثار باشد و چاپخانه‌های شبه قاره این کاستی را جبران کردند.

مریم حسینی استاد تمام دانشگاه الزهرا تهران است که در سال 2024 از این دانشگاه تقاضای بازنشستگی کرد. رشته اصلی وی در دوره تحصیلات دانشگاهی زبان و ادبیات فارسی بود که در دانشگاه تهران گذراند و دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی راهنمایی رساله دکتری وی را با عنوان تصحیح فخری نامه / حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه به عهده داشت. از آن پس وی در زمینه‌های ادبیات عرفانی، ادبیات معاصر و ادبیات زنان کوشا بوده است. او تاکنون موفق به انتشار شانزده کتاب شده است. تصحیح حدیقه سنایی وی برنده جایزه تشویقی کتاب سال، و کتاب مکتب‌های ادبی جهان او برنده جایزه پروین اعتصامی بوده است. تصحیح کتاب مقامات بلغاری جایزه کتاب سال تبریز را دریافت کرده است. بارها از وی به‌عنوان پژوهشگر برتر تجلیل شده است. وی درجه استاد نمونه کشوری را نیز دریافت کرده است. در سال 2022 جایزۀ البرز را که به دانشمندان برگزیده کشور اعطا می‌شود دریافت کرده است. کتاب ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی از او به چاپ پنجم رسیده است. همچنین تاکنون بیش از دویست مقاله علمی در مجلات مختلف از وی منتشر شده است. او دبیر علمی چندین کنفرانس داخلی و خارجی بوده و در یک دوره سه ساله (2015 – 2018) ریاست انجمن نقد ادبی ایران را به عهده داشته است. وی عضو هیئت تحریریه چندین مجله علمی‌پژوهشی است و سردبیری فصلنامه نقد کتاب ادبیات و هنر را  از سال 1397 تا 1399 به‌عهده داشته است. هم اکنون وی سردبیری نشریه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا را بعهده دارد. در سال 2024 وی به عضویت وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران درآمد.